Capitaine Arnoldus

@font-face { font-family: “Arial”; }@font-face { font-family: “Courier New”; }@font-face { font-family: “Wingdings”; }@font-face { font-family: “Verdana”; }@font-face { font-family: “Tahoma”; }@font-face { font-family: “MS Mincho”; }@font-face { font-family: “Lucida Sans Unicode”; }@font-face { font-family: “Mangal”; }@font-face { font-family: “Arial Unicode MS”; }@font-face { font-family: “OpenSymbol”; }p.MsoNormal, li.MsoNormal, div.MsoNormal { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: Mangal; }h1 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; page-break-after: avoid; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-weight: normal; text-decoration: underline; }h2 { margin: 0cm -59.4pt 0.0001pt 0cm; page-break-after: avoid; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-weight: normal; text-decoration: underline; }h3 { margin: 0cm -59.4pt 0.0001pt 0cm; page-break-after: avoid; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-weight: bold; }h4 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; page-break-after: avoid; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-weight: bold; }p.MsoHeader, li.MsoHeader, div.MsoHeader { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: Mangal; }p.MsoFooter, li.MsoFooter, div.MsoFooter { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: Mangal; }span.MsoFootnoteReference { position: relative; top: 0pt; vertical-align: super; }p.MsoList, li.MsoList, div.MsoList { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-weight: bold; }p.MsoBodyText2, li.MsoBodyText2, div.MsoBodyText2 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; font-style: italic; }p.MsoBodyText3, li.MsoBodyText3, div.MsoBodyText3 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; color: red; }em { }p.MsoPlainText, li.MsoPlainText, div.MsoPlainText { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 10pt; font-family: “Courier New”; }p { margin: 14pt 0cm; font-size: 12pt; font-family: “Arial Unicode MS”; }pre { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 10pt; font-family: “Courier New”; }p.MsoAcetate, li.MsoAcetate, div.MsoAcetate { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: justify; border: medium none; padding: 0cm; font-size: 8pt; font-family: Tahoma; font-weight: bold; }span.Heading1Char { font-family: “Lucida Sans Unicode”; text-decoration: underline; }span.Heading2Char { font-family: “Lucida Sans Unicode”; text-decoration: underline; }span.Heading3Char { font-family: “Lucida Sans Unicode”; font-weight: bold; }span.Heading4Char { font-family: “Lucida Sans Unicode”; font-weight: bold; }p.Standard, li.Standard, div.Standard { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; }p.Heading, li.Heading, div.Heading { margin: 12pt 0cm 6pt; page-break-after: avoid; font-size: 14pt; font-family: Mangal; }p.Textbody, li.Textbody, div.Textbody { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; font-weight: bold; }p.Caption1, li.Caption1, div.Caption1 { margin: 6pt 0cm; font-size: 12pt; font-family: Mangal; font-style: italic; }p.Index, li.Index, div.Index { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: Mangal; }p.Heading11, li.Heading11, div.Heading11 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; page-break-after: avoid; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; font-style: italic; }p.Heading21, li.Heading21, div.Heading21 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; page-break-after: avoid; font-size: 14pt; font-family: “Times New Roman”; font-weight: bold; }p.Heading41, li.Heading41, div.Heading41 { margin: 12pt 0cm 3pt; page-break-after: avoid; font-size: 14pt; font-family: “Times New Roman”; font-weight: bold; }p.Footnote, li.Footnote, div.Footnote { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 10pt; font-family: “Times New Roman”; }span.BodyText2Char { font-style: italic; }span.PlainTextChar { font-family: “Courier New”; }span.BodyText3Char { color: red; }p.Footer1, li.Footer1, div.Footer1 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; }span.BalloonTextChar { font-family: Tahoma; font-weight: bold; }span.HTMLPreformattedChar { font-family: “Courier New”; }p.TableContents, li.TableContents, div.TableContents { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; }p.TableHeading, li.TableHeading, div.TableHeading { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; text-align: center; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; font-weight: bold; }p.Framecontents, li.Framecontents, div.Framecontents { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; font-weight: bold; }p.Header1, li.Header1, div.Header1 { margin: 0cm 0cm 0.0001pt; font-size: 12pt; font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num1z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num1z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num1z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num1z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num2z0 { font-family: “Times New Roman”; color: black; }span.WW8Num2z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num2z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num2z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num5z0 { font-family: “Times New Roman”; font-style: normal; }span.WW8Num5z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num5z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num5z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num6z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num6z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num6z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num6z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num7z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num7z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num7z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num7z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num8z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num8z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num8z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num8z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num10z0 { font-family: “Times New Roman”; font-style: normal; }span.WW8Num10z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num10z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num10z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num13z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num13z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num13z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num13z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num15z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num15z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num15z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num15z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num17z0 { font-family: Symbol; }span.WW8Num17z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num17z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num19z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num19z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num19z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num19z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num22z0 { font-family: “Times New Roman”; font-style: normal; }span.WW8Num22z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num22z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num22z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num23z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num23z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num23z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num23z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num24z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num24z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num24z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num24z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num27z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num27z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num27z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num27z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num28z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num28z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num28z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num28z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num31z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num31z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num31z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num31z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num32z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num32z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num32z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num32z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num33z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num33z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num33z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num33z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num34z0 { font-family: Symbol; }span.WW8Num34z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num34z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num35z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num35z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num35z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num35z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num38z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num38z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num38z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num38z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num39z0 { font-family: “Times New Roman”; font-style: normal; }span.WW8Num39z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num39z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num39z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num41z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num41z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num41z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num41z3 { font-family: Symbol; }span.WW8Num44z0 { font-family: “Times New Roman”; }span.WW8Num44z1 { font-family: “Courier New”; }span.WW8Num44z2 { font-family: Wingdings; }span.WW8Num44z3 { font-family: Symbol; }span.FootnoteSymbol { position: relative; top: 0pt; vertical-align: super; }span.Internetlink { color: blue; text-decoration: underline; }span.VisitedInternetLink { color: purple; text-decoration: underline; }span.forumreactiecontent1 { font-family: Verdana; font-style: normal; }span.PageNumber1 { }span.e-mailstijl18 { font-family: Arial; color: navy; }span.StrongEmphasis { font-weight: bold; }span.datum { }span.leven { }span.PatrickGillis { font-family: Arial; color: navy; }span.Vet { font-weight: bold; text-decoration: none; }span.recordtext { }span.text3 { }span.grame { }span.spelle { }span.Footnoteanchor { position: relative; top: 0pt; vertical-align: super; }span.BulletSymbols { font-family: OpenSymbol; }span.NumberingSymbols { }span.FooterChar { font-family: “Lucida Sans Unicode”; }span.HeaderChar { font-family: “Lucida Sans Unicode”; }div.Section1 { page: Section1; }ol { margin-bottom: 0cm; }ul { margin-bottom: 0cm; }

IV. CAPITAINE Arnoldus (ook Arnout)

—————————————————

 

Gedoopt te Leuven op 10 februari 1718 in de Sint-Pieterskerk.[1]

Overleden te Eksaarde op 24 november 1773.

 

Arnoldus Capitaine was het eerste kind van Livinus Anthonius Capitaine en Theresia Clara Jacoba Moreau.  Een kind dat met een zilveren lepel in de mond werd geboren.  Zijn ouders hadden een goede opvoeding genoten, waren tweetalig, en aan geld was er bij zijn geboorte geen gebrek.  Alles wijst er op dat het jonge gezin de eerste jaren zelfs riant leefde.  Eerst in Leuven, vervolgens in Brussel en vanaf 1723 in Oostmalle.

 

Arnoldus mocht ook trots zijn op zijn afkomt.  Grootvader Arnout Capitaine was schepen geweest in Zottegem, had tot op hoge leeftijd aanzien genoten als tolontvanger in Schelle, en wist hoe het er in de betere kringen aan toe ging.  De andere grootvader, Franciscus Desideratus Moreau was “schepenen van het Hoochricht van de stadt ende hertochdommen van Limbourch” geweest en grootmoeder Philippine Clara Ferdinanda Reynbouts “vrouwe van Stalle” was van oude adel.  Iets wat altijd nuttig was in het sociaal verkeer.  Ooms en tantes behoorden eveneens tot de betere middenklasse: een notaris, een advocaat bij de Raad van Brabant, een begijn.  Een grootoom was burgemeester van het vestingstadje Limbourg, een neef was burggraaf van Leuven.

 

Enkele jaren na Arnoldus’ geboorte kwam het gezin Capitaine – Moreau echter in een neerwaartse spiraal terecht.  Nog voor Arnoldus zijn eerste melktanden verloor was alles wat zijn moeder van haar ouders, tante en zuster had geërfd noodgedwongen verkocht om schulden te delgen.  Na in Oostmalle een aantal jaren griffier en schout te zijn geweest, was vader Anthony eind 1729 (Arnoldus was toen 11 jaar) sociaal weggezakt tot het niveau van een slecht betaalde garde te paard bij de douane.  Voor-taan diende met de regelmaat van een klok alle huisraad te worden ingepakt om vader te volgen als die weer eens werd overgeplaatst naar een andere brigade.  Ook werden er tussen 1720 en 1737 in totaal tien broertjes en zussen geboren waarbij elk nieuw kind een extra aanslag was op het schamele gezins-budget.  Een gezin dat schulden bleef maken.  Als oudste kind zal Arnoldus dit afglijden naar een armoedig bestaan zeer bewust hebben meegemaakt.

 

Het is onzeker of de jonge Arnoldus in de “douaneperiode” van het gezin ook telkens mee verhuisde (Balen, Turnhout, Balen, Burdinne, Tienen, Turnhout, Arendonk, Brussel).  Personeelsdossiers van de douane stellen immers dat hij “tailleur” van opleiding was.[2]  Dit houdt in dat hij vermoedelijk op de leeftijd van 12 à 14 jaar als leerjongen werd geplaatst bij een meesterkleermaker om dit vak te leren. Mogelijk gebeurde dit in Turnhout.

 

Het kleermakersvak was geschikt voor jongens die lichamelijk niet tot de sterksten behoorden.  Het ambacht van kleermaker genoot echter weinig prestige.  Tal van minder begoede kinderen kozen voor deze opleiding, onder meer omdat de leertijd doorgaans gratis was.  De leermeester ontving geen leer-geld, maar rekende erop dat de arbeid van zijn leerjongen een compensatie zou zijn voor de pedagogische inspanningen.  Daarom schreven de contracten vaak een lange leertijd voor, vier jaar of langer.  Het was ook een beroep dat weinig investeringen vergde en een grote mobiliteit toeliet.  Het gewicht van een paar scharen en naalden zou niemand beletten om te verhuizen en veel meer had een kleermaker niet nodig.

 

Of Arnoldus ooit effectief als kleermaker aan de slag is gegaan, is onbekend.

 

 

Garde in Oostende

Najaar 1738 werd vader Anthony als brigadier overgeplaatst naar de douanebrigade Turnhout.Arnoldus woonde er (terug?) samen met zijn ouders.  Ondanks Arnoldus’ opleiding tot kleermaker vroeg vader Anthony op 9 november 1740 aan de regie van de douane in Brussel om zijn 22-jarige zoon in dienst te nemen als garde ter versterking van de onderbemande brigade die onder zijn bevel stond.  Arnoldus was al vertrouwd met het werk want “voici pres de huit mois qu’il fait le service de tems en tems avec nous”.  Het extra inkomen zou bovendien meer dan welkom zijn want vader was “un homme chargé de famille” en “le garson pourait me soulager etant en employ”.[3]

 

Het hoofdbestuur ging op het verzoek in.  Arnoldus werd aangeworven.  In tegenstelling tot wat zijn vader had gevraagd werd zijn standplaats echter niet Turnhout of omgeving, maar het verre Oostende.[4]

Daar kreeg men op 26 april 1741 de boodschap dat een nieuwe garde op weg was: “le nommé Capitaine, fils du brigadier de Turnhout” à rato van 240 gulden/jaar.[5] [6]  Anthony had nu wel een mond minder te voeden, maar van een extra inkomen voor het gezin was dus geen sprake.

 

Op de jonge Arnoldus zal de zee, de grote zeilschepen, de onbekende goederen en producten, de vreemde talen, enz. een overweldigende indruk hebben gemaakt.  Zijn vorige woonplaatsen kon men bezwaarlijk tot de “vensters op de wereld” rekenen.  Arnoldus zal in Oostende straffe verhalen hebben gehoord over stormen, schipbreuken, kaapvaart, walvissen,  zeemonsters, exotische eilanden, enz.

 

Zelfs wijdverspreide verhalen over Moorse piraten kregen nu een reële betekenis.  Amper een jaar voor Arnoldus’ aankomst in Oostende had het plaatselijk broederschap voor het vrijkopen van christen slaven op 23 april 1740 een bedrag van 1.083 pond Tournois via Duinkerken doorgestort om te “contribueren in de verlossing van Lenart De Wever en Louis Willems, slaeven tot Tanger, zynde beyde geboortig van Oostende”.[7]

 

Arnoldus bleef jaren in Oostende gestationeerd waar alle aandacht van de douane natuurlijk op de haven was gericht.  Gelet op de honderden schepen die elk jaar gecontroleerd dienden te worden was de plaatselijke brigade flink uitgebouwd.  Ze bestond uit: een ontvanger, een controleur, een assistent controleur, een brigadier, negen gardes en een matroos.[8]  Na verloop van tijd werd de functie van hulpbrigadier gecreëerd en werden er extra gardes aangeworven voor het “entrepôt”.[9]

 

In tegenstelling tot sommige andere brigades was er in Oostende tussen het lagere personeel geen sprake van verbitterd uitgevochten vetes, afrekeningen of verklikking.  Integendeel.  Verschillende malen bleek het voor de regie in Brussel moeilijk om de ware toedracht te achterhalen over mogelijke fouten of verdachte zaken die men hen had gesignaleerd.  De douaniers gaven elkaar immers rug-dekking en stemden verklaringen op elkaar af.

 

 

Afkomst / bestemming schepen	1741	1742	1743	1744	1749	1750
	in	in	In    uit	in      uit	in      uit	in       uit
Baltische staten			1       1	1	3       3	9       2
Duitse staten	1	1		1
Engeland	36	81	105     22	150     78	132     69	114     49
Frankrijk	101	114	147     62	82     53	138     95	107     67
Ierland	5	11	17     10	16      8	3       1
Ijsland		1		1	1	7       6
Italiaanse staten				5		1
Kanaaleilanden		1
Verenigde Provinciën	20	43	64     24	48     43	64     33	56      23
Noorwegen/Denemarken	9	6	10       5	8       3	19       9	16        6
Portugal	3	1	2       1	2       5	1	1
Rusland	1			1
Schotland		2	2	1	1	1
Spanje	23	13	25     12	11     13	39     15	42      20
Zuidelijke Nederlanden					2
Zweden			2       2		5       2	1
Onbekend	15	2	1	12       5
totaal	214	276	375    140	351   216	405    230	354     174

Indicatief overzicht van de scheepsbeweging in de haven van Oostende toen Arnoldus Capitaine er douanier was.   Opgemaakt op basis van scheepsvermeldingen in de “Gazette van Gent”.  Informatie over de visserijvloot, kustvaarders, en binnenschepen ontbreekt.  Ook over de periode van de Franse bezetting ontbreekt informatie.[10]

 

 

Al waren er natuurlijk ook uitslovers.  Slechts één voorbeeld.  In de nacht van 27 mei 1744 hadden hulpbrigadier Piette en garde Arnoldus Capitaine op de kaai wacht gelopen om te beletten dat vijf schepen die in de haven voor anker lagen hun lading zout onreglementair zouden lossen.  Piette beweerde later dat hij rond 6 uur ’s morgens naar de stad was vertrokken, terwijl Arnoldus op wacht bleef staan.  Toen Piette rond 8 uur terug ter plaatse kwam bleek Arnoldus verdwenen en stonden twee wagens geladen met zout op het punt weg te rijden.  Daar het zout nog niet was aangegeven had Piette de karren tegengehouden.  Hij hield het voor mogelijk dat de karren al een eerdere rit hadden gemaakt en een deel van het zout dus aan tolheffing was ontsnapt.  Gelukkig zag Piette zijn collega garde Lennick op de kaai heen en weer stappen, maar die weigerde ondanks een bevel van Piette in te grijpen want hij was naar eigen zeggen (nog) niet van dienst.  Brigadier Geeraert en garde Peralth (de gardes die Arnoldus hadden afgelost?) waren eveneens spoorloos.  Enige tijd later had Piette gezien dat beiden het huis verlieten van Louis Bernaerts, de eigenaar van het zout.  Het duo beweerde dat ze met de handelaar waren overeengekomen dat hij al mocht beginnen lossen en in de loop van de dag aangifte van de volledige lading diende te komen doen op het bureau.  Dit was volgens Piette niet alleen tegen de reglementen, bovendien twijfelde hij er aan of dit wel de echte afspraak was die met Bernaerts was gemaakt.  Volgens Piette hadden zijn collega’s gewoon een regeling getroffen om in ruil voor wat smeergeld een aantal karren met zout niet te tellen.  Hij rekende er dan ook op dat Brussel gepast zou ingrijpen.[11]

 

Om advies gevraagd was de ontvanger van Oostende van mening dat er slechts twee personeelsleden echt te vertrouwen waren wat hun werk betrof: hulpbrigadier Piette en garde Vandenberghe.  Alle andere, van brigadier tot matroos (dus ook Arnoldus), hielden elkaar de hand boven het hoofd en gingen zich in meer of mindere mate aan alcohol te buiten.

Het was de ontvanger bekend dat de douaniers geld samen legden om tijdens de diensturen drank naar de kaai te laten komen.  Ook werden schippers, handelaars en reders die tot een traktatie bereid waren, al te vaak al te welwillend bejegend.

 

In zijn repliek vond brigadier Geeraert de bewering dat de brigade van Oostende maar twee betrouw-bare kerels telde kwetsend.  Zeker omdat ze geformuleerd was door iemand zoals de ontvanger die nogal kwistig beledigingen rondstrooide.  Tegen garde “Lennick il a dit que c’est un âne, a Capitaine qu’il n’est le fils d’un honnete homme”.[12]  Wat de beschuldigingen van hulpbrigadier Piette betrof, die hielden geen steek.  Waarom zouden brigadier en gardes op 27 mei samenspannen met Bernaert, terwijl ze op 21 mei van dezelfde handelaar een partij zout in beslag hadden genomen die een flinke boete had opgeleverd? [13]

 

Het al dan niet eventueel onreglementair lossen van zout verloor aan belang door het uitbreken van de Oostenrijkse successieoorlog (1744-1748).  Via de haven van Oostende, toen een stadje bevolkt door ca. 1.000 gezinnen, werden vanaf mei 1743 niet minder dan 16.000 Britse soldaten aan land gezet.  Tal van officieren en soldaten waren bovendien vergezeld van vrouw en kinderen.  Het meest bekijks hadden enkele regimenten “berg-Schotten”, natuurlijk “om dat sy allegaeder zonder broecken synde, (en) oock op eene vrende wyse gekleed waeren”.[14]

 

Aanvankelijk bleven de militaire operaties beperkt tot het grondgebied van Duitsland en Oostenrijk waar de troepen van keizerin Maria-Theresia belegerd werden door de Fransen.  Vanaf maart 1744 waren ook de Zuidelijke Nederlanden (terug) oorlogsgebied waarbij de troepen van Lodewijk XV in april op korte tijd Menen, Ieper, Veurne en het fort van Knokke veroverden.  Nieuwpoort en Oostende kregen een jaar respijt door de aanvoer van nieuwe Oostenrijkse troepen en het onder water zetten van een aantal polders.  Ook extra Britse troepen werden opnieuw via de haven van Oostende aan wal gezet.  Een gebrek aan instructies gaf aanleiding tot problemen met de douane.

 

Maart – april 1745 waren Arnoldus Capitaine en zijn collega’s bij een aantal incidenten betrokken toen Britse troepen na hun ontscheping weigerden zich te laten controleren op de invoer van goederen.

Laat staan dat ze van plan waren om daar invoerrechten voor te betalen.  Door het ingrijpen van enkele officieren was men er in geslaagd echt geweld te voorkomen, maar vanuit Oostende vroeg men aan Brussel herhaaldelijk dringende instructies.  Wat was het statuut van die Britse troepen?  Mochten ze gecontroleerd worden?  Voor welke goederen en hoeveelheden waren ze als bondgenoten eventueel vrijgesteld van invoerbelasting?  Hoe zat het met hun familieleden of bedienden? [15]

 

We weten niet of Brussel met antwoorden kwam en instructies uitvaardigde, maar al snel deed het er niet meer toe.  Na de door de Fransen gewonnen veldslag te Fontenoy (11/05/1745) en de snelle verovering van Doornik, Gent (11/07/1745), Oudenaarde (21/07/1745) en Brugge (7/08/1745) werd gestart met het beleg van Oostende.  Op 9 augustus 1745 was de omsingeling een feit.  De eerste weken werd er wat heen en weer gevuurd zonder noemenswaardige schade aan te richten.  Op 17 augustus stelden de Fransen zwaar geschut op in het Zuid-Westen van de stad.  Vier dagen later ook in het Noord-Oosten.  De bombardementen van deze batterijen waren wel verwoestend.  In de nacht van 22 – 23 augustus 1745 wisten de Fransen een doorbraak te forceren en was de stad verloren.[16]

 

 

De val van de stad had onmiddellijke gevolgen voor het loonzakje van garde Arnoldus Capitaine.  Tot juli had hij elke maand 20 gulden loon ontvangen, in augustus 1745 ontving hij slechts 14 gulden 16 stuivers 9 duiten.[17]  Net zoals voor zijn collega’s het geval was, had de val van de stad en dus het verdwijnen van het Habsburgse bewind, automatisch tot gevolg dat op 23 augustus een einde kwam aan Arnoldus’ dienstverband.  Wat de nieuwe machthebbers met de douaniers van plan waren, diende men af te wachten.

 

Deze periode van financiële onzekerheid kwam voor Arnoldus zeer ongelegen.  Een maand voor de val van de stad was hij als 27-jarige te Oostende gehuwd met Marianna WILLEMS (°Oostende 1725, +Zeveneken 6/04/1802), dochter van Jozef WILLEMS (°1696, +voor 1745) en Joanna Francisca BOERBOOM (°Oostende 1699, +Oostende 25/07/1776).[18]  De juiste datum van het huwelijk is onbekend want de oudste parochieregisters van Oostende gingen verloren.

 

 

“Plan des attaques d’Ostende an 1745”  Links de loopgrachten, rechts enkele batterijen geschut.

 

 

Gelukkig bleef hun huwelijkscontract, opgemaakt om te “verhoeden alle desputen”, wel bewaard.[19] Voor de Oostendse notaris Philippe Rijcx werd op 3 juli 1745 tussen “Arnoldus Capitaine comis van haere majesteyts uytgaende ende incommende reghten binnen dese stadt geboortigh van Loven fs Anthone” en zijn aanstaande overeengekomen dat ze “tot onderstande van den aenstaenden huywelycke t’samen sullen brengen alle henlieden goederen, hebbende ende toecomende, geene gesondert nogh gereserveert”.  Indien één van hen kwam te overlijden, zou de langstlevende partner steeds “genieten alle syne ofte haere cleederen, lynnen, wullen, ende juweelen t’synen ofte t’haeren hoofde, haere lyfve ende lichaeme dienende, met coutse ende bedde gestoffeert”.  In ruil voor de roerende goederen kon ook een som van 300 gulden worden opgeëist.

Daarnaast zou de langstlevende partner voorafgaand aan de erfenisverdeling met de eventuele kinderen een voorafname kunnen laten gelden op het sterfhuis van “eene duyst guldens”.  Dit waren zeer aanzienlijke sommen gezien Arnoldus als garde slechts een jaarinkomen genoot van 240 gulden. Waarschijnlijk was het huwelijkscontract dan ook bedoeld om de belangen van de bruid veilig te stellen.  Haar moeder, die reeds weduwe was, bezat immers een herberg in Oostende.

 

 

 Handtekeningen Arnoldus Capitaine en Marie Anna Willems onder hun huwelijkscontract dd. 3 juli 1745.

 

 

Op 1 oktober 1745 werd door de Franse “opperintendant” van de veroverde gebieden ook in Oostende een nieuw bestuur geïnstalleerd.  Alhoewel, nieuw?  Wie ook de touwtjes in handen had, elk regime had inkomsten nodig en Oostende bleef een drukke havenstad.  Het was dus in ieders belang om de stad bestuurlijk zo stabiel als mogelijk te houden.  Zowel de burgemeester, de schepenen, de griffiers, als de postmeester werden dan ook in hun functie bevestigd, mits het afleggen van een eed van trouw aan de Franse koning.  Enkel “den heer ontfanger Bossaert zyne plaets weygerende, wierd (door) zekeren Franschman met naem Du Croquet als ontfanger van ‘s Konings inkomende en uytgaende regten” vervangen.[20]  Voor de rest bleef bij de douane alles ongewijzigd.  Alleen kwamen de geïnde bedragen voortaan in de Franse schatkist terecht.

 

Ook Arnoldus werd als garde door de Fransen gehandhaafd tot deze de stad op 5 februari 1749 verlieten.  Jammer voor ons namen ze toen ook hun archieven en administratieve stukken mee.[21]

 

Na het vertrek van de Fransen kwam de Oostendse brigade terug onder het gezag van de Habsburgs gezinde regie in Brussel die evenmin van plan was om gewone douaniers zoals Arnoldus te ontslaan. Als gevolg van de nieuwe organisatiestructuur en regelgeving binnen de douane werd Arnoldus voor-taan wel regelmatig overgeplaatst.  Net zoals voor andere douaniers het geval was.

 

Na Oostende deed hij korte tijd dienst in “Etterghem” (waarschijnlijk Ettelgem, nu een deelgemeente van het West-Vlaamse Oudenburg), Diksmuide, Merkem (nu deelgemeente van Houtem) en Lombardsijde om uiteindelijk terug in Oostende te belanden.[22] [23]  Het valt niet uit te sluiten dat Arnoldus’ echtgenote ervoor koos om met hun enig kind, de in 1746 geboren Franciscus Arnoldus Capitaine, bij haar moeder (een herbergierster) in Oostende te blijven wonen.  Verhuizingen kostten immers geld en de opeenvolgende standplaatsen waren toch maar tijdelijk.

 

 

Een inspectierapport, juni 1751 opgemaakt door zijn lokale oversten, meldt dat Arnoldus 33 jaar oud was, geboren in Leuven, gehuwd en vader van 1 kind.  Hij was 12 jaar in dienst[24] en sprak zowel Frans als “Vlaemsch”.  Tweetaligheid was trouwens algemeen in de brigade Oostende.  Slechts één van de 15 personeelsleden sprak enkel Frans.[25]

 

Tot eind september 1751 bleef Arnoldus in Oostende garde à rato van 240 gulden/jaar.[26]  Daarna werd hij bevorderd en overgeplaatst naar de “brigade sedentaire” van Brugge waar hij tot half maart 1753 de enige hulpbrigadier was.  Zijn bevordering was goed voor een kleine loonsverhoging.  Voortaan verdiende hij 260 gulden/jaar.  De 15 gewone gardes in Brugge ontvingen 240 gulden.[27] [28]

 

Brigadier in Nieuwpoort

Bevorderd tot brigadier werd Arnoldus tussen 16 en 31 maart 1753 overgeplaatst naar Nieuwpoort waar hij de leiding kreeg over de plaatselijke brigade.  Binnen de week wist hij zich positief in de kijker te werken.

 

Op 16 maart 1753 kort na de middag had Arnoldus’ voorganger “Jean Jacques Greulich, brigadier” samen met “Henry Bernard Jodogne, garde magazin van den entrepos en Charles De Rycke garde” zich “getransporteert ten huyse & woonste van Joannes Boudeloot herbergier woonende op de plaetse van Lombardzyde recht over de kercke”.  Boudeloot was afwezig.  Ze troffen enkel zijn vrouw “te bedde liggende“.  Door de douaniers gevraagd of ze geen “suyckers als candis & broodtsuyckers verborgen en hadde”, had ze ontkennend geantwoord.  Niet tevreden met dit antwoord was men over-gegaan tot een “generale perquisitie”.  De douaniers doorzochten daarbij ook een “stalleken dichte achter het huys twelx wy hebben gesloten gevonden met eene yseren grendel.  Tselfs open gedaen hebbende bevonden het vol stroy & hoy twelx wy doorboort hebbende met onse sonden”.  Ze waren gestoten op “resistantie als van eenige vaeten” en nadat stro en hooi waren verwijderd waren inder-daad drie vaten ontdekt gevuld met “een stuck rooden wyn, een half stuck Hollandschen genevre & een half stuck taffia” (= brandewijn uit suikerriet, een soort minderwaardige rum).  Gevraagd of ze kon aantonen dat op de drank de verschuldigde rechten waren betaald, wie de eigenaar was van de vaten of wie ze had verstopt, had Boudeloots echtgenote geantwoord “van niet te weten, noghte het eene noghte het andere”.  De douaniers hadden zich vervolgens gericht tot “Adriaen Jonckheere woonende ter plaetse van Lombardzyde om te produceren een wagen met peerden” om de vaten naar Nieuwpoort te voeren.[29] [30]

 

Beschikte de douanebrigade Nieuwpoort over informatie dat er met Boudeloots herberg “In den Hertogh van Beyeren” meer aan de hand was?  Feit is dat op 31 maart 1753 rond 5 uur in de namiddag er in Lombardsijde opnieuw werd aangeklopt.  Deze keer door de pas aangestelde “Arnout Capitaine brigadier & Henry Jodogne garde magazin van d’entrepos”.  Boudeloot was andermaal afwezig, dus werd aan zijn vrouw gevraagd of er zich in de herberg of stallingen goederen bevonden “in fraude van haere Majesteyts rechten”.  Met “ick en wete van gene goederen, maer sy seyn al wegghehaelt geweest” was voor haar de kous af.  (Ze verwees natuurlijk naar de drie vaten die op 16 maart in beslag waren genomen).

 

 

 

Ook deze keer werd ze gesommeerd de douaniers toegang te verlenen tot “haere camers, cassen, coffers, kelders, stallingen, & andere plaetsen dependerende aen haer huys & waervan sy het gebruyck was hebbende tot doen eene perquisitie (= huiszoeking) & ons in alle plaetsen te accompagneren.”

 

Nadat ze herhaaldelijk had geweigerd om zelf bij de huiszoeking aanwezig te zijn had Boudeloots echtgenote uiteindelijk “medegesonden eene vrouwpersoon die sigh in het selfs huys bevondt”.  De “achterdeure uytgaende” hadden de twee douaniers zich “bevonden in eene circumferente van terrein afgesloten met eene doorne hage, aldaer vindende 2 idel (= lege) fustagen dewelcke hadden gevult geweest met brandewyn door die geure” vastgesteld.  “Voorders gaende tot tusschen den waeterput & de hage, alwaer eene werckman genaemp Pr. De Potter woonende opt voorseide Lombardsyde besigh was, (hadden ze) bemerckende de aerde omroert te wesen.  Waerop wy hebben toegeroepen eenen sergeant in garnizoen tot Nieuport van het regiment Salm & den self De Potter om (als neutrale getuigen) present te wesen inde ontgraevinge”.  Het resultaat: “vier cleine barilkens (= vaatjes) gevult 3 met genevre en een met brandewyn”.  “Voorder naerden oosten in hetselfs beluyck van de hage hebben wy oock gesondeert inde presentie van de 2 gemelde persoonen & de vrouwpersoone & gevoelt eenige vaetewerck verborgen“.  Na opgraving bleek het te gaan om “eene tonnen van ontrent de 50 stoopen brandewyn”  Aan Boudeloots vrouw “staende in de achterdeure met het kint op haeren schoot” werd gevraagd “of sy voorzien was van eenige acquitten (= kwitanties), passavants ofte andere bescheeden waerdoor het blycken moghte van welcke plaetse & comptoiren die gecomen waeren.”  Ze verklaarde van “geene te weten”.  De vaten werden vervolgens overgebracht naar het bureau te Nieuwpoort.

 

Tien dagen later werd opnieuw proces verbaal opgemaakt.  Brigadier Arnoldus Capitaine en garde Henry Bernard Jodogne waren op 10 april 1753 rond 6 uur ’s avonds nog eens naar “Lombardzyde neffens Nieuport” getrokken.  “Siende vanden eene cant naer den anderen, syn wy oock gecomen op het kerckhof van Lombardzyde oostwaert achter de kercke[31] paelende aende huyse & erve vande weduwe van blinden Pieter alwaer (wij) sonderende met onse deghens inde aerde hebben gevoelt enig vaet-werk aldaer verborgen”.  Na “advertentie gedaen hebbende aenden heer pastor der prochie van aldaer, hem inviterende syne presentie ter oorzaecke van de gesacreerde plaetse, hebben wy met hulp van andere persoonen ontgraven 5 tonnen gevult met genevre.  Noch oostwaert voorder ontrent de 100 voeten over het dycxken rondom het kerkhof op t’erve gebruyckt by de weduwe hebben wy oock gesondeert”.  Na het wegscheppen van een laag grond vonden ze “5 gelycke stucken genevre. Gevraegt hebbende aenden zoon vande weduwe die aldaer was werckende met een spae aen wie dese stucken waeren toebehoorende ofte wie dese aldaer hadde gedolven voor antwoorde gaf: niet en weete”.  Ook deze keer werd alles “aengeslaegen ende gesequestreert” en opgeslagen in het entrepot van Nieuwpoort.

 

Verschillende getuigen werden door de douaniers opgespoord en de dagen daarna door de douane-rechter onder eed verhoord.  Na “alle devoiren gedaen hebbende om t’ achterhaelen den eygenaer der voornoemde goederen ende autheur van dese soo manifeste frauden (had) men ontdeckt sulcx te wesen den persoon van Sr Pieter De Roo, zeilmaker & coopman binnen dese stede (Nieuwpoort) die sigh vervoordert heeft van de geseyde goederen ten dien einde te doen afcommen van Duinkerque lancxt zee met een schipken ofte smockelboot gecommandeert door eenen Enghelschen schipper met syn Engelsche equipage ende voorts onder de sorge van eenen matroos van Duinkerque daerop expresse gestelt”.

 

Toen dit “schipken gearriveert zynde in d’haven van oosten den duycker (= golfbreker) op den 12^de der voorschreven maendt maerte 1753 s’nachts ontrent den 9 à 10 uren” was De Roo “aldaer present”.  Hij had de “voorschreven goederen & bovendien nogh 3 à 4 vaeten meer, die men tot als-nogh niet en heeft connen vinden, doen lossen & laeden op 2 waeghens van Pieter Joannes De Vos ieder bespannen met 3 peirden & de selve doen voeren tot op het landt gebruyckt by den geseyde Boudeloot”.

Aangekomen in Lombardsijde had De Roo in Boudeloots herberg “eenige disputen gehadt (…) met den Enghelschen schipper over den vraght (maar had uiteindelijk de schipper) daerover gecontenteert en betaelt met 66 fransche livres boven twee à drye croonstucken aen de Duinkerckschen matroos om het schipken op syne destinatie te brenghen”.  Vervolgens had De Roo “aen Boudeloot last gegeven om t’selve (= de smokkelwaar) te verbergen, maer van in het stal te laeten liggen het voorgemelde stuck wyn, half stuck genevre ende half stuck taffia vermits hy seyde die binnen 2 à 3 naghten daer-naer door soldaeten in (de) stadt te sullen doen haelen & dat de wyn was voor provisie van syn menagie.”

 

Alle andere vaten waren “den volgenden naght getransporteert (…) in den kelder van weduwe Pr. Norré (= de weduwe van blinde Pieter) behalvens de geseyde 3 vaten wyn, genevre en taffia die in ’t gemelde stal gelaten syn”.  Toen De Roo vernam dat de douaniers op 16 maart die drie vaten hadden ontdekt waardoor “synen frauden ruchtbaer wierden (was hij) ’s nachts tot Lombardzyde gecommen en heeft de goederen die in de kelder van weduwe Norré versteken waeren doen delven in d’aerde in het beluyck van d’erve aldaer ende van het huys van Boudeloot.”  Nadat op 31 maart ook die goederen waren ontdekt en in beslag genomen, was De Roo de 2^de of 3^de april terug naar Lombardsijde gekomen om te “helpen ontdelven & uythaelen uyt d’erve van weduwe Norré 5 vaeten & die gedoen erdelven op het kerckhof van Lombardzyde”.  De rest van de vaten had hij ter plaatse gelaten bij weduwe Norré waar ze door de douaniers waren ontdekt op 10 april.

 

Gezien het grote aantal personen die bij de smokkel betrokken waren, hoeft het niet te verwonderen dat de douaniers lucht van de zaak hadden gekregen.  De verklaring voor hun zeer gerichte controles.

 

Toen de zaak voor de douanerechter werd gebracht hing er De Roo niet enkel de “confiscatie der aen-geslaegene goederen” boven het hoofd, maar ook het betalen van een “boete van 800 guldens over de voorschreven cleene barilkens, eene met fransche brandewyn & drye met hollandschen genevre” aangevuld met “de boete van het dobbel van de weirde ofte import der vercoopinghe van de 14 voordere aengeslaegene & gesequestreerde vaeten” en “drye mael de weerde ten minsten van drie versteckene vaeten met gelycke specien die men niet en heeft connen vinden”.

 

Hoeft het te verwonderen dat hij zich als een duivel in een wijwatervat verweerde?  Zijn volledige verdediging bespreken zou te ver voeren, maar dat hij een uitgekookt iemand was staat vast.  Zo werd herbergier Boudeloot na verloop van tijd tot zijn verbijstering geconfronteerd met documenten waaruit bleek dat alle drank die vanuit Duinkerke was binnengesmokkeld op zijn naam was besteld bij “Michel Jan Longueville, coopman binnen de stadt Duynkerkce”.  Van enige betrokkenheid van De Roo was officieel geen sprake.[32]  Het enige bewijs tegen hem waren belastende getuigenverklaringen over zijn aanwezigheid en gedrag tijdens het lossen en verbergen van de lading.  Verklaringen die mits wat omkoperij of druk “aangepast” konden worden.

 

Zo hadden aanvankelijk Pieter De Vos en zijn knecht Joannes Albrecht “woonende op de hofstede dese stadt (Nieuwpoort) toebehoorende” onder eed toegegeven dat ze met twee wagens, elk getrokken door drie paarden, in de nacht van 12 maart 1753 een schip hadden helpen lossen in de aanwezigheid van De Roo.  Op zijn bevel hadden ze “één à twee en twyntigh vaeten, groot ende clein” naar de herberg van Boudeloot in Lombardsijde vervoerd “sonder te wete wat er in was”.  Het duo beweerde geaarzeld te hebben om mee te werken, maar uiteindelijk overstag te zijn gegaan “onder belofte die hy De Roo alsdan dede aen den selfs De Vos van alles te guarranderen & indien der iet voorenviele”.  Ze hadden ook gezien hoe De Roo in de herberg van Boudeloot de Engelse schipper had betaald.

 

 

 

 

 

Kerk van Lombardsijde (volledig vernield in Wereldoorlog I) met het kerkhof waar Arnoldus Capitaine op 10 april 1753

enkele vaten brandewijn heeft ontdekt.  Rechtover de kerk bevond zich “In Den Hertog van Beyeren”, de herberg van

Johannes Boudeloot. Situatie ruim voor 1903.

 

Herberg “In den Hertog van Beyeren, Herberg met stalling, Station du tram” te Lombardsijde.  Situatie voor 1903.

Enkele weken later legde het duo De Vos – Albrecht voor de douanerechter een nieuwe verklaring af. Deze keer klonk het, eveneens onder eed, dat ze op 12 maart 1753 “geen der questieuse goederen te hebben vervoert ende dat sy selfs alsdan waeren slaepende”.  Laat staan dus dat ze De Roo hadden gezien of gehoord.  Meer zelfs.  Ze beweerden dat hun vorige verklaring was afgelegd onder druk “soo met drygementen als met belofte van ghelt” van brigadier Capitaine en co met de bedoeling De Roo bij de smokkel te kunnen betrekken.  De rechter kon weinig anders dan hun twee tegengestelde verklaringen uit het proces te lichten.  Echter niet zonder het duo een bolwassing te geven: “ghy zyt verdoemt, als ghy comt te sterven men soude niet lesen voor uwe zielen”.

 

Niet tevreden met de gang van zaken voor de rechtbank in Nieuwpoort ging De Roo in beroep bij de “Hogere Kamer van Domeinen” te Brussel waarbij hij zijn gelijk probeerde te halen door te wijzen op een karrenvracht vermeende procedurefouten van de douaniers.  Gelet op de omvang van de buit, en dus het eventuele prijsgeld bij een veroordeling, waren de douaniers onder leiding van brigadier Capitaine en gesteund door “Louis Loot ontfanger ende Jacques Frans Vander Linden controlleur als officieren principael van t’comptoir” even vasthoudend.  Arnoldus Capitaine en zijn collega’s lieten Brussel via hun gevolmachtigde advocaat op 14 december 1754 weten dat ze niet van plan waren om alle procedureklachten punt per punt te weerleggen.  Dit zou enkel voor gevolg hebben dat “men ons geplongeert gevonden hadde in eenen labyrinth ende abussus van proceduren”.  De strategie van De Roo was immers duidelijk: hen van de “poursuite te degouteren” door het proces “oneyndigh te maecken”.  “Alle de critiquen ende vague redenen” door De Roo ingebracht vonden ze “inutil, geprematureert enden buyten raisoen”.  “Het eenige essentiel point” waarover “controvers” bestond was of De Roo “den auteur vande fraude ende den eygenaer der gefraudeerde goederen is geweest ofte niet”.  Voor de douaniers kon daar geen twijfel over bestaan.  Hoe de zaak afliep is onbekend.

 

Uit het dossier blijkt in elk geval een grote voorzichtigheid vanwege de douaniers.  Zo was het zeker geen standaardprocedure om voorbijgangers als onafhankelijke getuige “op te vorderen”.  Ook het verwittigen van de pastoor voor men in gewijde aarde begon te graven was verstandig.

 

Toch waren er mensen die deze correcte manier van werken niet wisten te appreciëren.  De zaak tegen De Roo was maar één van de vele die tot discussie aanleiding gaf.  De douaniers van Nieuwpoort lagen ook bij andere zaken onder vuur.

 

Zo was er tijdens de controle van het schip van een zekere Albert Frederik Hania uit het Nederlandse Dordrecht op 18 september 1754 door brigadier Arnoldus Capitaine en de gardes Alexander Delmaere en Benoit Vande Vyver onduidelijkheid over een kistje “gecorven (= ingesneden) smoor tabac”.  Was dit hetzelfde kistje dat op de vrachtbrief stond?  Woog het zwaarder dan de aangegeven 24 pond? Zekerheidshalve had men het overgebracht naar het entrepot voor verdere controle.

 

Om discussie achteraf te voorkomen wou men het enkel wegen in de aanwezigheid van Basilius Ferdinandus Vanden Abeele, de plaatselijke handelsagent en gevolmachtigde van schipper Hania.  In opdracht van de douanerechter en de ontvanger had Arnoldus Capitaine hem hiertoe uitgenodigd, maar dat was in het verkeerde keelgat geschoten.  Omdat er uiteindelijk een rechtszaak van kwam, liet Arnoldus proces verbaal opmaken met het relaas hoe hij “op den 22^ste octobre 1754 ontrent den avont d’heer Basilius Ferdinadus Vanden Abeele, facteur (= handelsagent) binnen dese stadt, wesende in de hostelrye De Chasse Royal (had opgezocht) opdat hy soude commen present wesen inde weegynghe ten compoire principael alhier van een kasken met gecorven tabac aldaer gesequestreert commende uyt de schepe van Albert Frederycx Haania.  Den welcken t’mynder groote verwonderynghe ende schandael voor antwoorde gaf:  dat hy den duyvel ende den blixem van den tabac hadde ende daer niet commen wilde, dat sy (= de douaniers) het conden doen soo sy het verstonden”.[33]

 

In het schip van Hania hadden Arnoldus en zijn manschappen op 18 september 1754 ook vier manden tabakspijpen teruggevonden die niet op de vrachtbrief stonden.  Toen de douanerechter zich over de zaak boog werd Hania vertegenwoordigd door zijn handelsagent Vanden Abeele.

Hij was een plaatselijke notabele: “schepen deser stede mitsgaders coopman, facteur commissionaris, sasmeester van het Brughssche sas by Nieuport & ontfanger vande fortificatiën”.  Vanden Abeele beweerde dat het niet om smokkelwaar ging, maar om een spijtige vergissing.  Het waren “quatre panniers de pipes à tabac que le domestique de Willem Rutten marchand au dit Dort (= Dordrecht) par abus et a l’insu du batelier Hania avait mis dans son bateau au lieu de les metre dans un autre bateau destine pour Dunkerque”.  Men kon zelfs een verklaring onder eed voorleggen waarin Rutten vanuit het verre, en vooral veilige, Nederland alle verantwoordelijkheid voor de vergissing van zijn knecht op zich nam.

 

Natuurlijk beweerde Vanden Abeele niet tegen controles te zijn, maar men mocht toch niet de indruk wekken dat in Nieuwpoort tegen handelaars en schippers een heksenjacht werd gevoerd.  Dat was slecht voor het zakenleven.  Had de overheid niet de plicht “d’eviter que la terreur ne soit portée par tout (met als gevolg) degouter les autres bateliers (= schippers) de naviguer sur ces ports de mer” zoals Nieuwpoort er een was?

 

Een origineler argument was dat het smokkelen van pijpen trouwens niet echt verstandig was gelet op “la difficulté de les introduire en fraude par rapport a leur fragilité”.  Bovendien ging het slechts om “une petite partie de pipes qui vaillent en tout huit florins et huit patars”.  Al dient “petite partie” wel met een stevige korrel zout worden genomen.  De “verswegen vier mandekens met pypen” waren samen “inhoudende leth dan hondert en vier en dertig dozynen pypen”.  Iets minder dan 1.608 stuks.

 

De douanerechter van Nieuwpoort was niet onder de indruk van de verdediging en veroordeelde op 16 januari 1755  schipper Hania tot de inbeslagname van de pijpen en ene boete van 10 gulden per dozijn, aangevuld met de proceskosten.  Samen goed voor 1.340 gulden Brabants.  Gelet op de hoogte van de boete kon er tegen het vonnis beroep worden aangetekend bij de “Chambre Suprème” van de douane in Brussel.

 

In afwachting van de uitspraak in beroep bleven de gemoederen in Nieuwpoort verhit.  Dit bleek “den 13^de meye 1755, synde de geboortedagh van haere Keyserlycke en Konincklicke Majesteyt” Maria Theresia van Oostenrijk, toen de notabelen van Nieuwpoort elkaar troffen om haar 38^ste verjaardag te vieren.  In een procesbundel lezen we hoe Vanden Abeele “sigh bevonden heeft in den vertreckcamer van desen stadthuyse alwaer een bal tot recreatie van een ider was”.[34]  Ook Louis Loot, de ontvanger van de douane, was aanwezig.  Vanden Abeele had Loot gegroet, was “nevens hem neder gaen zytten”, maar Loot “keerde syn aengesicht van my af”.  Vanden Abeele, “sulcx bemerkt hebbende vroegh aen hem of hy iets jegens my (= Vande Abeele) hadde, op welke vrage geene antwoorde becommen en hebbe.  De selve vrage repliquerende ende mynnen hand op synne mouwe leggende, keerde (Loot) sigh om met gesloten handen ende colere, dreygende my een vuyst in het aengesicht te geven.”  Vanden Abeele wist niet van ophouden en vroeg Loot “waerom hy aen mynnen knecht gerefuseert hadde op mynne declaratie de enregistreringe te doen ende te consenteren dat den schipper Hania syn opperlast (= lading op het dek) soude hebben comme lossen”.

 

Het te berde brengen van een nieuw incident met schipper Hania joeg Loot pas goed op stang en hij antwoordde “met gelycke colleryckigheid dat hy sulcx soude gedaen hebben als het hem paste.  Op welke antwoorde hem vraeghde wanneer sulcx aen hem soude gepast hebben, seide hy dan dat het mogelycx hem soude gepast hebben naer het verloop van acht dagen, waerop (ik = Vanden Abeele) hem seide dat ik my soude geadresseert hebben daer het behoorde ende dat ik het aen hem wel soude hebben doen passen.  Naer sulcx geseyt t’hebben ben (ik) opgestaen en weghgegaen.”

 

Loot ging nu volledig door het lint, wat vermoedelijk ook Vanen Abeele zijn bedoeling was, en “ontrent de deure gecommen synde staeck hy (Loot) my met synne twee vuysten op mynne borst”. Waarna de ontvanger “synnen degen uyttrock ende sigh in posteure stelde dreygende op my te steken. Sulcx bemerkt hebbende ben (ik = Vanden Abeele) inde vierschaere gelopen getrobeleert alwaer eenen stock genomen hebbe om, indien den ontfanger nogh met synnen degen naer my soude gecommen hebben, te defenderen”.  Omstaanders hadden uiteindelijk de kemphanen gescheiden.

 

Ondertussen werd Hania zijn proces in beroep afgerond.  Nieuwe argumenten ten gunste van de schipper kreeg men in Brussel niet te horen.  Het eerdere vonnis werd dan ook op 5 september 1755 bekrachtigd.  Niet in het minst als gevolg van een zeer degelijk verweerschrift vanwege de advocaat die namens Arnoldus Capitaine en zijn collega’s voor de rechtbank verscheen.  Hun raadsman stelde dat indien het waar zou zijn dat Ruttens knecht een fout had gemaakt en in Dordrecht de manden per ongeluk op een verkeerd schip had geladen, het toch wel opvallend was dat men zeer veel moeite had gedaan om de manden te verstoppen.  Ze waren aangetroffen “versteken binnen ’t schip nevens den mast ende tusschen andere goederen, tot soo verre dat de garden groodt geweldt ende moijte hebben moeten doen om de selve te ontdecken ende daer aen te connen geraecken, jae verscheyde goederen, rollen matten ende soo voorts (hadden) moeten uytnemen ten effecte van de selve uyt te haelen”. “ Dese versteckinge” kon niet anders dan het werk zijn geweest van de schipper of zijn bemanning.

 

Douanerechtbanken werden gelukkig niet bevolkt door onmensen.  Grootmoedig werd de boete enige tijd later gehalveerd omdat Hania ondertussen bij een schipbreuk zijn schip had verloren.  Via een verzoekschrift tot de Raad van Financiën werd vervolgens nog eens 1/3 kwijt gescholden.[35] [36]  Van de oorspronkelijke boete van 1.340 gulden diende dus slechts 446 gulden 13 stuiver 4 denier effectief te worden betaald.  Geld dat als prijsgeld werd verdeeld binnen de brigade Nieuwpoort: de ontvanger ontving 1/4^de, de controleur 1/4^de en de brigadier en zijn twee gardes samen 2/4^de.  Toen Arnoldus op 12 maart 1756 uiteindelijk zijn aandeel ontving werden hem 74 gulden 8 stuiver 10 en 2/3 denier uitbetaald.[37] [38]  Door de verschillende kortingen een pak minder dan verhoopt, maar toch nog altijd het equivalent van ca. 3,5 maanden loon.

 

Door de vaak slechte toestand van de wegen in de waterzieke polders rond Nieuwpoort was groot-schalige smokkel over land zeldzaam.  De grootste vangsten deden Arnoldus en zijn mannen via de inspectie van de waterwegen.  Al ging het niet altijd om echte smokkel.  Men kon ook onbewust inbreuken plegen op tal van regels en verordeningen die ooit waren uitgevaardigd.

 

Dit was onder andere het geval op 13 februari 1758 toen brigadier Capitaine en garde Alexander Delmaere langs het kanaal Nieuwpoort – Brugge ter hoogte van de brug te Slijpe Pierre Maertens aantroffen “avec sa belandre (= bijlander, een vrachtschip voor binnenvaart) chargeant du soucrion (= wintergerst) qui se trouvait amassée (= gestapeld) dans une chambre basse du cabaret” dat zich daar bevond.  Toen ze vernamen dat het graan verkocht was en het schip nog andere plaatsen zou aandoen om bij te laden waren de douaniers naar Nieuwpoort teruggekeerd om verslag uit te brengen bij de hoofdofficieren.  Brigadier en gardes, aangevuld met de controleur, gingen de 15^de terug op zoek naar het schip.  Ze troffen de “belandre chargeant aux ecluses dans le dit canal, dit Rattevalle” waarna ze naar Slijpe doorreden waar ze opnieuw in het plaatselijke “cabaret une partie de soucrion” aantroffen. Tijdens hun inspectie was landbouwer Arnout Truweel van Slijpe nog twee wagens met 50 razières graan komen afleveren.  Graan dat door Louis De Cock, een graanhandelaar uit Leffinge, was opgekocht.

 

In een poging om de graantrafiek in kaart te brengen waren de douaniers vervolgens naar Leffinge getrokken waar ze vernamen dat landbouwer Pierre Albrecht aan graanhandelaar De Cock 20,5 “razières” had verkocht.  Vervolgens ging het terug naar Slijpe waar men ondertussen bezig was de wintergerst die Truweel had geleverd op het schip te laden.  De douaniers hadden de hele nacht gewaakt en toen alle graan was ingeladen kreeg schipper Maertens om 9 uur ’s morgens te horen dat ze zijn schip en lading in beslag namen met de opdracht naar Nieuwpoort te varen.

Aan Jacques Behaghel, justitie officier van “camerlynck ambacht”, werd gevraagd hiervoor trekpaarden te leveren.

 

Terug in Nieuwpoort was Louis De Cock zich onmiddellijk op het bureau komen aanmelden om zijn zaak bij de ontvanger te bepleiten.  Hij gaf ruiterlijk toe dat hij her en der wintergerst had opgekocht. Samen ongeveer 150 razière.  Maar dat was met de beste intenties gebeurd.  Hij stelde die ook op schrift ter attentie van de rechtbank.  “Louis De Cock woonende ter prochie van Leffinghe, Lande van den (Brugse) Vryen, (verklaarde) hoe dat het onmogelich synde van de voornoemde prochie van Leffinghe, Slype, Wilskercke, Middelkercke, Mannekensvere ende andere prochien van dat canton met waegens & peirden in het wintersaisoen eenigen transport van graenen te doen naer de publiecke marckten van Brugghe & andere plaetsen der provincie van Vlaenderen om de ongebruyckbaerheyt der wegen in het voorschreven noortquartier van het Vrye (…) soo dat het gebreck van daer te connen gaen niet alleene eene schaersheyt van graenen ter publiecke marckten en veroorsaeckt nemaer oock eene overgroote schaede aen alle de landtslieden (…) dewelcke geheele winters met hunne graenen souden moeten blyven bysitten sonder geldt te connen maecken”.  Vandaar dat men van oudsher “den transport van graenen par schepe gedaen” had.  Het was in dat kader dat hij het graan had geladen “in het schip van sekeren schipper Mertens van Brugge om die te doen transporteren naer Brugge ten eynde van die aldaer ter publycke marckt te coope te stellen”.  Van smokkel of een poging om belastingen te ontduiken was geen sprake geweest.  Hij vroeg zich af wat hij verkeerd had gedaan en waarom dat alle graan in beslag was genomen?

 

Dat kreeg hij van de rechtbank te horen.  Die was, net zoals de douaniers, van mening dat er sprake was van een grootschalige inbreuk op het decreet van 18 januari 1757 dat, om het speculatief opkopen van graan te voorkomen, alle landbouwers gebood om hun graan persoonlijk en uitsluitend via de publieke markten te verkopen.  Graanhandelaars konden daar dan een bod doen.  De Cocks over-treding bestond er dus in dat hij het graan niet via de markt had gekocht maar rechtstreeks van de boeren “aan huis”.  De individuele boeren waren dan weer in de fout gegaan door hun graan niet persoonlijk in Brugge te gaan aanbieden.  De lading werd dan ook verbeurd verklaard en De Cock kreeg bijkomend een boete opgelegd van 6 gulden per razière.[39]  Ook van deze boete zal een deel als prijsgeld aan de douaniers zijn uitbetaald.

 

Behalve prijsgeld kregen Arnoldus Capitaine en zijn manschappen ook af en toe een schouderklopje. December 1754 was een schip van “Jacques L. Ryngast negociant a Gand”, dat in het Spaanse Sevilla was volgeladen met citrusvruchten, tijdens een storm in de problemen geraakt bij het binnenvaren van de haven van Nieuwpoort.  “Le vaisseau fut jetté sur le sable a l’embouchure de ce port.  Le brigadier avec une partie de sa brigade s’y est rendu pour veiller aux interest de Sa Majesté et par la bonne conduite qu’il s’y est tenu il a été sauvé du meme moment quelques caisses quoi qu’en petit nombre a cause de l’impetuositée (= onstuimigheid) de la mer.  Le lendemain l’orage augmentant, le vaisseaux a entierement été submergé et les fruits restans, tous les caisses étants brisés, ont été semées tout sur la cotte de toutes parts, dans le port, au quay, et dans les criques, flottans dans l’eau, sur le sable et dans la boue.  Non obstant tous les precautions prises, il n’a pu etre sauve avec des grands frais que deux cens quatre vingt sept caisses tant citrons, oranges douces et ameres, que pommes de la Chine tous mellées ensemble”.

 

Door het ingrijpen van brigadier Capitaine en zijn manschappen mochten dan al 287 kisten zijn gered, veel marktwaarde had het fruit niet meer.  Inspectie om de invoerrechten vast te stellen toonde dat “ces fruits etaient extremement fletris, perdu leur odeur et gout par l’eau de mer, le sable et la boue.  Qu’au bout de 4 a 5 jours ils sont devenue moussi par la gellée survenu, tellement que ledit Meynne (een plaatselijke handelsagent) a ete oblige de jetter une grande partie”.[40]

 

 

Uit alles blijkt dat binnen de brigade Nieuwpoort de sfeer goed was en men elkaar vertrouwde.  Zelfs in die mate dat men samen in zaken ging door allerhande goederen te “carreren”.  Dit “carreren” was het recht dat douaniers hadden om ladingen, of delen ervan, aan te kopen tegen de door de eigenaar of handelaar aangegeven waarde, verhoogd met 15 % als winstvergoeding voor de verkoper.  Daar bovenop kwamen nog de aan de overheid verschuldigde invoerrechten.  Eens alles betaald stond het de douaniers vervolgens vrij om de goederen door te verkopen voor eigen rekening.  De eventuele winst mochten ze houden.  Douanepersoneel financierde een dergelijke operatie met eigen middelen.

 

Arnoldus wist in Nieuwpoort minimaal vijf keer met één of meerdere gardes overeenstemming te bereiken om de krachten te bundelen en geld samen te leggen voor de “carrage” van een lading.  Het ging om zeer diverse zaken: “quinquaillerie” (= ijzerwaren) “et mercerie” (= garen en band) voor een waarde van 13 gulden, een kist “ouvrage de porcelaine venu de Dunckerque” aangegeven voor 70 gulden, “une partie ouvrage de terre simple (= gewoon aardewerk) venant d’Hollande par le battelier Jacques De Roo destine pour Bixschote chatellenie d’Ipres” en voor 7 gulden “ouvrage de faience repandu que Livin Lams avait déclaré venant d’Hollande”.

 

 

Registratie te Nieuwpoort dd. 26 april 1755 dat brigadier Capitaine en garde Delmare samen een kist met porselein hebben gecarreerd met een aangegeven waarde van 70 gulden.  Ze hebben ook 15% “onteigeningsvergoeding” betaald, aangevuld met de verschuldigde in- of uitvoerrechten.

Het grootste risico nam Arnoldus in de nacht van 14 november 1757.  ’s Morgens noteerden de douaniers in het kasregister: “ce matin carré de notre propre argent soixante douzaines de paires de bas de laine (= wollen kousen) vallant six cens florins, quarant quatre pieces de mousseline vallant sept cens florins et une piece de damast de soye vallant neuf florins que le nommé P. Joffroy a déclaré pour sortir en mer pour Dunkercque par une chaloupe de pecheur .  Dans cette carrage ont pris part le brigadier Capitaine, les gardes Vande Vyver et Vander Heyden.  Cette affaire est arrivée pendant la nuit a deux heures du matin”.[41]  Het ging dus om een transactie met een aangegeven waarde van 1.309 gulden.  Verhoogd met de winstmarge van 15% voor de “onteigende” handelaar en de invoerrechten ging het om een bedrag van ca. 1.500 gulden, het equivalent van ruim 6 jaar loon van een douanier.

 

Het forse bedrag wijst niet enkel op een groot onderling vertrouwen tussen de Nieuwpoortse douaniers, het illustreert ook dat ze de plaatselijke markt(prijzen) blijkbaar goed konden inschatten.

Men investeert niet in 60 dozijn paar wollen kousen als men niet zeker is die tegen een mooie prijs te kunnen doorverkopen.  Al valt natuurlijk niet uit te sluiten dat de douaniers hun recht op “carrage” uitoefenden als stromannen voor rekening van derden.

 

Natuurlijk waren er in Nieuwpoort handelaars, vissers, passanten en schippers die terecht of onterecht vonden dat ze door het douanepersoneel onheus werden behandeld.  Tegen de gewone douaniers vonden we geen klachten terug.  Alle onvrede richtte zich tegen ontvanger Louis Loot.  Maart 1756 resulteerde dit in een resem klachten.  Sommigen vonden hem overijverig, om niet te zeggen pietluttig.  “Le receveur Loot ne laisse pas de faire tellement le difficile que plusiers (schippers en handelaars) ont de l’horreur pour aller au bureau”.  Anderen beschuldigden hem van corruptie.  Ze beweerden geschenken in natura of steekpenningen te moeten geven eer ze iets gedaan kregen.  Ook werd Loot verweten onder één hoedje te spelen met “commissionaire” (= handelsagent) Anthone Meyne, en dat hij de schippers die beroep deden op deze handelsagent een voorkeursbehandeling gaf.[42] [43]

 

Alle klachten tegen Loot kwamen bij de fiscaal van de Raad van Vlaanderen terecht en eind maart 1756 trok die persoonlijk naar Nieuwpoort om de zaak te onderzoeken.  Op 29 maart 1756 was het de beurt aan brigadier “Arnoldus Cappiteyne” om, als enig personeelslid van de plaatselijke brigade, verhoord te worden.  Onder eed verklaarde hij “waerachtigh te wesen dat hy op de conduite van ontfanger Sieur Loot niet anders en weet te seggen dan dat hy dickmaels wat difficiel is”.  Arnoldus had horen zeggen dat Loot “op sondaegen en heylighdaegen aen vischkoopers refuseert” doorvoer-bewijzen af te leveren “om hunnen visch te connen versenden“.  Wat eventuele corruptie betrof of het door Loot onder één hoedje spelen met handelsagent Meyne hield Arnoldus zich op de vlakte.  Hij beperkte er zich toe om te onderstrepen dat hij zelf “nooynt naergelaeten heeft aenslaegen te doen (= in beslagnames) van blaertoeback ofte van andere goederen alhier arriverende als hy daer toe materie (= aanleiding) gehadt heeft, t’sy dat de cooplieden bedient wierden door den commissionaris Meynne ofte door andere.  Dat hy sulckx nooydt naergelaeten heeft uyt vreese van te desobligeren den ontfanger, nochte en heeft hy geene aenslaegen gedaen de welcke hy saude connen seggen geweest te syn tegen goeste van selve ontfanger.  Segt voorts nooyndt ondervonden ofte bemerckt te hebben dat den self ontfanger eenigh gheldt ofte presenten saude ontfangen hebben van cooplieden ofte van den commissionaris Meynne ten wat effecte het saude mogen wesen”.[44]

 

Op basis van een tiental tegenstrijdige getuigenverklaringen, inlichtingen vanwege het stadsbestuur van Nieuwpoort en het controleren van de kasboeken oordeelde de fiscaal dat naar zijn aanvoelen alles terug te brengen was tot “une haine de la part de deux ou trois marchants contre le receveur Loot apparement a cause qu’il est un peu rigoureu (= streng) et qu’il fait trop son devoir”.  “Je vois bien que le receveur y est generalement haï parce qu’il est extrement fier et hautain, mais il parrait irreprochable dans son devoir”.

 

Waarschijnlijk had de fiscaal het bij het rechte eind had.  Niet enkel was één van de indieners van de klacht Joannes Boudeloot, die als gevolg van de eerder beschreven smokkelaffaire ondertussen zijn herberg had moeten verkopen.  Ook vonden we bewijzen dat Meyne   geen voorkeursbehandeling kreeg, maar net zoals elke andere handelsagent werd behandeld.

 

Zo hadden op 23 juli 1754 Arnoldus en zijn manschappen in een schip afkomstig van Duinkerke gesmokkeld textiel aangetroffen.  Hun zaak tegen Antoine Meyne “facteur en commissionaris van Pieter Caron coopman tot Dunkercke”, de eigenaar van de lading, was op 16 september 1754 door de douanerechter beslecht.  De “vier stucken catoen ende drie stucken mosselyne by syne (= Meyne) declaratie verswegen”, werden “in proffyte van Syne Majesteit geconfisqueert“.

 

Brigadier Capitaine en zijn gardes hadden op meer gehoopt en volmondig gesteund door ontvanger Loot tekenden ze op 24 september 1754 beroep aan bij de “Supreme Caemer” in Brussel.  Ze waren van oordeel dat de rechtbank uit de lading ook 711 ellen “gedruckt catoen”, 27 ellen “camelote”[45] en 32 ellen “saey” in beslag had moeten nemen.  Op die rollen stof had Meyne weliswaar invoerrechten betaald, maar volgens Capitaine en co waren de stoffen van een hogere kwaliteit dan aangegeven. Gelet op de gangbare reglementen ging het om meer dan gewoon wat extra invoerrechten die men was misgelopen.  Indien de kwantiteit van goederen “vals” was volgens de aangifte mocht het deel van de landing dat daar qua aantal of gewicht van afweek in beslag worden genomen.  Indien een aangifte echter “vals” was voor wat betreft de kwaliteit van goederen, dan mocht de volledige lading in beslag worden genomen.  Dit had natuurlijk invloed op de hoogte van het prijsgeld van Capitaine en co.[46]

 

Sommige douaniers in Nieuwpoort hadden een zwaar alcoholprobleem, maar over Arnoldus werd geen onvertogen woord teruggevonden.  Integendeel.  Uit de processen verbaal van door hem uit-gevoerde controles komt hij naar voor als een evenwichtig man die zeker niet lichtzinnig optrad.  In geen enkel proces voor de douanerechtbank werd hij ooit persoonlijk door een tegenpartij van onregel-matigheden beschuldigd.

 

Minimaal tot eind april 1758 bleef Arnoldus in Nieuwpoort actief als brigadier.  Toen viel opeens de hemel op zijn hoofd.  In mei 1758 werd een zoveelste personeelsrapport opgemaakt.  Behalve Arnoldus’ personalia: gehuwd, één kind, Frans en “Vlaemsch” sprekend, “fils d’emploiè” en “tailleur” van opleiding, bevatte het ook een vernietigend moraliteitsverslag over de ondertussen 40-jarige brigadier.  “Homme de peu de génie, ne sachant lire et paine écrire, plus zélé pour la boisson que pour le service, d’une étroite liaison avec batteliers (= schippers) et marchands, ne convenant aucunnement ici”.[47]  Wie het rapport schreef is onbekend.

 

 

 

Onder een proces verbaal schreef Arnoldus Capitaine in zijn functie van “huissier” van de douanerechtbank op 19 november

1754 dat hij het stuk had “geinsuert (= betekend) ten huysen van n Looes tot Lombaseyde quaert voor den thynen”.

Het is zeker mogelijk dat Arnoldus meer dronk dan goed voor hem was.  Dat hij in het al bij al kleine havenstadje Nieuwpoort na vijf jaar dienst (te) nauw bevriend was met de plaatselijke schippers en handelaars is even goed mogelijk.[48]  Hem als een semi-analfabeet afschilderen is echter manifest fout. We vonden van zijn hand, behalve verschillende processen verbaal, ook tientallen korte nota’s onder-aan processtukken terug.  Zowel in het Frans als in het Nederlands.  Als brigadier was hij immers ook deurwaarder van de plaatselijke douanerechtbank en was het zijn taak om allerhande dagvaardingen en processtukken officieel aan gedaagden te betekenen.

 

Aan de Franse grens

Het negatieve rapport had tot gevolg dat Arnoldus naar Poperinge werd overgeplaatst.  Daar was in de loop van 1757 een extra brigade gestationeerd in een poging om het textiel dat vanuit Bailleul en Armentières werd binnengesmokkeld het hoofd te bieden.  Omgekeerd werd er vanuit Poperinge en omgeving vooral boter naar Frankrijk gesmokkeld.

 

Arnoldus zou al snel ervaren dat de werkomstandigheden in deze grensbrigade niet te vergelijken vielen met het betrekkelijk rustige leven dat hij had gekend in de havens van Oostende en Nieuwpoort.  Enkele maanden voor zijn overplaatsing was het in Poperinge trouwens zwaar fout gelopen.

 

Een rapport van januari 1758 verhaalt hoe “la brigade de Poperinghe s’étant embusqué le 28 xbre dernier (28/12/1757) dans les environs, elle y surprit pendant la nuit une troupe de fraudeurs qui se voiant découverte se mit en défense”.  De smokkelaars waren vervolgens in de aanval gegaan en hadden de douanebrigade bestaande uit een brigadier en twee gardes omsingeld waardoor die geen kant meer op konden.  Dit alles gebeurde onder het roepen van de kreet: “tue, tue”.  De situatie was zo bedreigend geworden dat “le garde B. Robert s’est vu dans la necessité de faire feu” waarbij er een gewonde viel die later overleed.  Gevolg was dat garde Benoit Joseph Robert kort daarna voor zijn eigen veiligheid overplaatsing vroeg.  De hoofdofficieren van het departement Ieper steunden dit verzoek want Robert “serait exposé journellement a la vangeance des parens du defunt ou de ces amis”.  Bovendien was het stadsbestuur van Poperinge “tellement animé en touttes occasion contre nos emploiés”, waardoor er van die zijde geen steun te verwachten viel voor de douaniers.[49] [50]

 

Drie weken later zag ook de andere garde van Poperinge het niet meer zitten.  Op 20 januari 1758 ontving Brussel het verzoek van Piette Jacques Wilmé om overgeplaatst te worden naar één of andere stadspoort of in elk geval “a un post plus tranquille”.   Om zijn verzoek te motiveren verwees hij naar zijn slechte gezondheid.  Een argument dat de hoofdofficieren van Ieper verwonderde.  Volgens hen was het gewoon zo dat “il n’a ni coeur, ni courages, mais qu’il est tres paresseux (= lui) et craint tellement de s’exposer les armes en mains qu’il n’ose sortir de chez lui et accompagner son brigadier qu’avec crainte et tremblant”.  Wel gaven ze toe “qu’il a la fatilité d’avoir la vue si bornée (= beperkt zicht) qu’il ne peut discerner les objets, surtout pendant la nuit”.[51]  Brussel negeerde het verzoek.  Een slechtziende douanier op pad sturen gewapend met een geladen geweer vonden ze blijkbaar geen probleem.

 

Wat men van Arnoldus’ overplaatsing had verwacht, is een raadsel.  Indien hij echt een alcohol-probleem had en in Nieuwpoort niet voldeed als brigadier, dan was leiding moeten geven aan de totaal  gedemoraliseerde brigade Poperinge niet de oplossing.  Poperinge werd dan ook geen succes.

 

 

Wat er juist fout liep in Poperinge is onbekend, maar het gevolg was dat Arnoldus werd gedegradeerd en men hem als gewone garde wou overplaatsen naar de brigade Veurne (27/06/1759).  Dit ging niet door en het werd de brigade van Pont-Rouge (een gehucht tussen Waasten en Ploegsteert naast de brug over de Leie die de grens met Frankrijk vormde).  Een jaar later volgde een overplaatsing naar Veurne (19/06/1760) en 15 maanden later naar de grenspost van Wulvergem die afhing van het kantoor Komen.  In Wulvergem deed Arnoldus dienst van op 8 oktober 1761 tot 11 mei 1763.

 

De officieren van Komen beoordeelden Arnoldus iets gunstiger, maar een modelpersoneelslid was hij niet: “le garde Capitaine est un homme deja vieux dans le service, mais sans beaucoup d’experience propre pour un poste fixe ou il est, et l’on n’en peut dire non plus de bien que de mal”.[52]

 

De kritiek op Arnoldus was waarschijnlijk terecht, maar voor zijn gebrekkige motivatie zijn er ver-zachtende omstandigheden.  In de periode 1749 – 1763 bestond de douane in Veurne-Ambacht maar uit een enkelvoudig grenskordon, wat totaal onvoldoende was om de grens met Frankrijk en een stuk kust echt te controleren.  De controleposten waren ook onderbemand en konden makkelijk worden ontweken.  Aan veldwegen was er geen gebrek en mobiele brigades in het achterland waren er nauwelijks.  Slechts zeer geleidelijk werd een dubbel douanenetwerk uitgebouwd, via de aanwerving van nieuw personeel.  De grensbewaking door 30 man in 1749, evolueerde naar 45 man in 1763 en in 1764 uiteindelijk 74 man.

 

Niet alleen de jarenlange onderbemanning was demotiverend.  Voor douaniers was de situatie aan de Frans – West-Vlaamse grens ook nogal verwarrend in de jaren dat Arnoldus er gestationeerd was.  Natuurlijk bestond hun taak erin om smokkel te voorkomen, maar slechts in één richting.  Om de eigen producenten te beschermen had Frankrijk in 1669 hoge invoertarieven afgekondigd.  Het gevolg was natuurlijk dat de smokkel van vooral tabak en textiel (kousen, linten, tafellinnen, enz.) van de Zuidelijke Nederlanden naar Frankrijk in stijgende lijn ging.  Smokkel die na verloop van tijd door de centrale en regionale overheden van de Zuidelijke Nederlanden niet alleen werd gedoogd, maar zelfs werd gestimuleerd.  In een rapport van de Raad van Financiën uit 1755 lezen we dat “le principal, et pour ainsi dire l’unique commerce d’exportation que nous faisons depuis quelques années avec la France consiste en marchandises qui sont de contrabande”.  Er werd aan toegevoegd dat een achter-uitgang van de smokkelhandel vooral negatieve gevolgen zou hebben voor “nos manufactures de tabac, qui depuis peu d’années ont pris un si grand accroissement”.  Omgekeerd werden ruwe grondstoffen met steun van de Zuid-Nederlandse overheid illegaal vanuit Frankrijk ingevoerd, lees binnengesmokkeld, zonder dat er Franse uitvoertaks werd voor betaald.

 

Er ontstonden aan beide zijden van de grens dan ook professionele smokkelbendes die zich natuurlijk niet beperkten tot wat de centrale overheid in Brussel officieus toeliet.  Zeker niet toen de politieke autoriteiten in Brussel en Wenen een douanepolitiek begonnen te voeren die erop gericht was om enerzijds de invoer van industriële producten te verminderen en anderzijds probeerde om de export van ruwe grondstoffen te beperken zodat ze in eigen land konden worden verwerkt.  De invoerrechten op buitenlands textiel werden door Brussel verhoogd en op 10 juli 1756 werd het uitvoertarief op niet gekamde wol verviervoudigd tot 12 gulden 10 stuiver per 100 pond.  Vooral de stijging van deze uit-voerrechten was voor smokkelaars een gedroomde kans om zich te verrijken want van oudsher was men in Noord-Frankrijk van de Vlaamse wol afhankelijk.

 

In de West-Vlaamse grensregio waar Arnoldus als garde patrouilleerde was vooral een zekere Colingris actief.  Schuilnaam voor de uit het Franse leger gedeserteerde Jean-Baptiste Cordonnier, actief.   Zijn eerste sporen als smokkelaar had hij verdiend in 1750, maar in de jaren die volgden groeide hij uit tot een echte bendeleider.  Hij was niet alleen “un dur” maar beweerde ook onkwetsbaar te zijn.  Zijn bendeleden kon hij ook “hard” maken met behulp van magische rituelen uit het toverboek dat hij altijd bij zich droeg.  Zo liet hij nieuwe bendeleden kleine briefjes met magische spreuken door-slikken met een pint brandewijn.  In geval van nood kon Colingris bovendien rekenen op de hulp van de duivel die hem persoonlijk een grote hond cadeau had gedaan.

Colingris’ daden en verhalen creëerden een klimaat van angst, bewondering en sensatie in de streek. Door de lokale clerus werd er in de kerken tegen hem gepreekt en douaniers stuurden alarmerende rapporten naar Brussel.  Dit verhinderde niet dat tal van jongeren als een magneet door zijn zeer charismatische verschijning werden aangetrokken.

 

Na verschillende gewelddadige incidenten met douaniers beval gevolmachtigd minister Von Cobenzl zijn arrestatie.  Soldaten werden naar de streek gestuurd en juli 1757 zat Colingris veilig opgesloten in de gevangenis van Kortrijk.  Veiligheidshalve werd hij door 10 dragonders overgebracht naar Gent waar hij op 3 maart 1758 met de strop om de hals werd gegeseld, gebrandmerkt en voor dertig jaar verbannen uit de Zuidelijke Nederlanden.

 

Natuurlijk stoorde hij zich daar niet aan, hij was niet voor niets “un dur”.  In de winter van 1758 zag men hem regelmatig gewapend opduiken in en rond Moeskroen, Rekkem, Lauwe, Doornik, …. Douaniers werden tot in hun eigen huis bedreigd en geïntimideerd.  Door het gewone volk werd hij telkens enthousiast onthaald “qui courait vers lui comme si c’était un dieu, ce qui fait augmenter les troubles et fait ébranler la justice”.  Een jaar later werd hij terug gevat en op 5 juli 1759 opgehangen in Gent, 32 jaar oud.

 

Op het smokkelen zelf had dit weinig effect.  Daarvoor was het te lucratief.  Niet enkel voor de handelaars en bendeleiders, maar ook voor de gewone begeleiders van een smokkeltransport die daarvoor elk een halve kroon (= 1 gulden 11,5 stuiver) ontvingen.  Ongeveer drie keer het dagloon van een landarbeider.[53]

 

Indien douaniers de wol, de wagens en de paarden in beslag wisten te nemen was het verlies voor smokkelaars en handelaars enorm.  Gezien de belangen die op het spel stonden was geweld dan ook bijna onvermijdelijk indien het tot een treffen kwam tussen douaniers en smokkelaars (40 à 50 man per konvooi was niet ongewoon).  Sommige organisatoren van smokkeltransporten beloofden de begeleiders zelfs dubbel loon indien ze in een gevecht met de douaniers terechtkwamen en er toch in zouden slagen om de wagens naar Frankrijk te loodsen.  Pas toen in 1769 een samenwerkingsakkoord werd getekend tussen de douane van de Zuidelijke Nederlanden en deze van Frankrijk om de smokkel gezamenlijk te bestrijden, wist men het tij wat te keren.

 

Aan lager wal in Oost-Vlaanderen

Pas na verschillende jaren kon Arnoldus de gevaarlijke grensstreek achter zich laten.  Het was wachten op een zoveelste overplaatsing eer hij op 25 juni 1763 in het veel rustiger omgeving terecht kwam. Het werd Gent waar de douanebrigade vooral dienst deed aan de sluizen en stadspoorten.  Theoretisch is het mogelijk dat Arnoldus in augustus 1764 aan één van die stadspoorten de koets van de familie Mozart heeft gecontrolleerd toen die Gent met een bezoek vereerden.

 

Voorjaar 1765 was hij niet langer in staat om in Gent naar behoren te functioneren (door de alcohol ?) en op 2 mei 1765 werd hij ontslagen.

 

Drie maanden later werd hij opnieuw aangeworven door de douane en op 28 augustus 1765 als garde bij de brigade van Lokeren ingedeeld.[54]  Zijn enig kind, Franciscus Arnoldus Capitaine, die onder-tussen ook als garde door de douane was aangeworven, deed een paar kilometer verder dienst bij de brigade in Burcht.[55]  Dat Arnoldus een nieuwe kans kreeg sierde de administratie van de douane, al zal hebben meegespeeld dat er bij de douane steeds meer vacatures waren dan kandidaten.  Niet in het minst door het lage loon en de ongunstige werkomstandigheden.

Een succes werd het ook in Lokeren niet en enkele maanden later volgde opnieuw een negatieve evaluatie: “le garde de bureau Capitaine ni fait aucun devoir, se disant trop vieux (hij was 48 jaar) et trop infirme pour faire un service de campagne”.  Het is natuurlijk geen excuus, maar de rest van de brigade van Lokeren voldeed evenmin.  Een collega garde was een dronkaard en de ontvanger bezat onvoldoende administratieve kennis om het bureau efficiënt te leiden.[56]

 

Omdat Arnoldus niet in staat was te velde te patrouilleren besloot men op 10 februari 1766 hem naar Dendermonde over te plaatsen als garde aan de stadspoorten.[57]  Dit was al bij al een comfortabel bestaan: verlost van het veldwerk te paard, beschut tegen wind en regen, in de winter een stoof om zich te warmen, de mogelijkheid om met de vele passanten een “klapke te doen”, …  Keerzijde van de medaille was dat het een betrekking “à demi gage” betrof.

 

Net zoals in andere brigades, was ook in Dendermonde de drankduivel allom tegenwoordig.  Via een verhoor over het gedrag van zijn oversten, die beschuldigd waren van alcoholisme, weten we dat Arnoldus de maanden voor 6 juni 1766 in Dendermonde dienst had gedaan aan de “porte de Gand, de “porte de Bruxelles” en de “porte de Waes”.  Soms diende hij ook schepen te inspecteren.  Over de uitbetaling van zijn loon had hij geen klachten.  Dit gebeurde stipt.  Extra premies had hij jammer genoeg nog niet ontvangen want hij had nog geen smokkelwaar in beslag kunnen nemen.  Bovenop zijn loon had hij wel een aantal “emoluments (qui) proviennent des visas des dépeches” ontvangen: aan de Brusselse poort 2 gulden en aan de Waaspoort 9 gulden 10 stuiver.

Er waren ook wat beperkte inkomsten vanwege schippers die de Waaspoort passeerden.  Sommigen gaven immers “un escalin”, anderen gaven twee “liards” (= duiten) als fooi.  Uitdrukkelijk verklaarde Arnoldus dat men dit vrijwillig gaf, een soort oude gewoonte, zonder dat daar door de poortwachters was op aangedrongen.

 

Dendermonde: de Brusselse poort (= Brauwels poort) ca. 1730 door Andries Schoemaker (1660-1735).  Afgebroken in 1783.

 

Dendermonde: de Waaspoort (= Veerpoort, Scheldepoort, Waterpoort) ca. 1730 door Andries Schoemaker (1660-1735).  Afgebroken in 1783.

 

 

 

Dendermonde: de Gentse poort (= Steenpoort) ca. 1730 door Andries Schoemaker (1660-1735).  Afgebroken in 1783.  Rechts de kapel van het Sint-Blasiusgasthuis.

 

 

September 1766 dreigde opnieuw overplaatsing.  Brussel had het voornemen Arnoldus terug naar Oostende te sturen, maar zijn oversten vonden dit geen goed idee: “cet employé ne convient pour Ostende aiant la vue trop faible”.  Een argument dat hout sneed en men besloot een Gentse garde naar Oostende te sturen.  Om de man te vervangen werd Arnoldus naar Gent overgeplaatst.[58] [59]  Ook deze keer als garde bij de stadspoorten.  Na verloop van tijd gelukkig wel met een volwaardig loon.

 

De maanden vlogen voorbij en Arnoldus wist dat het slechts een kwestie van tijd was eer hij opnieuw zou worden overgeplaatst.  Hij anticipeerde hierop door op 9 september 1767 een verzoek in te dienen om hem invalide te verklaren en een pensioen toe te kennen.[60]  In zijn rekwest schreef hij 30 jaar dienst te hebben.  Nooit had men hem ook maar het minste moeten verwijten.  Hij had integendeel steeds grote ijver aan de dag gelegd bij de ambulante brigades te velde.  Zeven à acht jaar geleden had hij echter een “échaufemant” opgelopen waar hij nog steeds last van had.  Samen met andere ziektes en ongemakken die hem van tijd tot tijd overvielen was dit de reden dat hij zijn werk slechts met moeite en onder grote pijnen kon verrichten.  Hij vroeg om een rustpensioen “pour se retirer avec sa femme et se tranquiliser le reste de cesjours“.  Dat Arnoldus in zijn rekwest de waarheid op meerdere punten manifest geweld aan deed, was niet verstandig.

 

Voor zijn verzoek naar Brussel door te sturen hadden zijn Gentse oversten hun dossiers nagekeken, en ze waren tot de vaststelling gekomen dat Arnoldus “est seulement agé de 48 ans, qu’il n’en a que 26 ½ de service au lieu de 30”.  Dat hij een slechte gezondheid had, was blijkbaar wel correct.  Brigadiers die met Arnoldus hadden gewerkt bevestigden dat “Capitaine n’est plus en etat de remplir les devoirs a cause de ses incommoditeés”.   Dit was volgens de officieren in Gent echter in tegenstrijd met de inlichtingen die ze eerder vanwege het departement Sint-Niklaas hadden ontvangen.  Daar had men amper een jaar eerder geoordeeld dat Arnoldus “convient à une porte de ville, ne pourant faire le service de campagne a cause de sa mauvaise vue, mais ils (de officieren van Sint-Niklaas) ne font aucune mention de ses autres incommodités”.  Had men in het departement Sint-Niklaas een aantal “incommodités” verzwegen, om Arnoldus te kunnen lozen?

 

Daar Arnoldus meer dan 25 dienstjaren had, was men in geval van echte invaliditeit verplicht hem een pensioen uit te betalen.  Het bestuur van de douane zag dit niet zitten.  Arnoldus was immers veel te jong en dus een potentiële verliespost die men gedurende vele jaren in de begrotingen zou moeten inschrijven.  In Brussel werd slim opgemerkt dat de informatie die ze hadden ontvangen tegenstrijdig en onduidelijk was: “les officiers principaux de l’un et l’autre departement (Gent en Sint-Niklaas) parlent si vagement des infirmités du garde Capitaine qu’on ne saurait rien conclure”.  Volledig arbeidsongeschikt kon hij dus niet zijn besloot de regie in Brussel op 5 december 1767.  Voor een invaliditeitspensioen kwam Arnoldus dan ook niet in aanmerking.

 

Arnoldus had echter slapende honden wakker gemaakt.  Zijn rekwest had Brussel overtuigd dat hij niet tip top in orde was en dat hij zijn job niet naar behoren kon uitoefenen.  Daar hielden ze rekening mee, maar niet zoals Arnoldus had gehoopt.  Brussel besloot “qu’il ne serait pas juste de lui laisser les pleins gages.  On pourait l’expedier dans une ville ou il  y a beaucoup de gardes de facon que le peux d’activité de l’un n’est pas si nuisible au service”.  Men stelde voor hem naar Doornik over te plaatsen om er dienst te doen aan de stadspoorten én in elk geval zijn loon te verminderen tot ¾ van wat hij tot dan had verdiend.

 

 

 

Verzoekschrift van Arnoldus Capitaine dd. 9 september 1767 om hem op rust te stellen wegens invaliditeit.

 

 

 

Natuurlijk zag Arnoldus dit niet zitten en hij tekende formeel protest aan.  Hij liet weten dat zijn slechte gezondheid een zoveelste verhuis niet toeliet.  Bovendien zou hij, alweer door zijn slechte fysieke conditie, in Doornik niet het werk kunnen doen dat van hem werd vereist.  Hij vroeg integen-deel opnieuw hem op rust te stellen.  Zijn bezwaarschrift liet hij vergezeld gaan van een door een arts in het Latijn geschreven attest over zijn slechte gezondheid.

 

 

Het attest dd. 17 december 1767 over de slechte gezondheid van Arnoldus Capitaine.

 

 

Na wat correspondentie tussen Brussel, Gent en Doornik was uiteindelijk iedereen het erover eens dat Arnoldus niet meer in staat was om te werken.  Hem definitief met pensioen sturen was uitgesloten want te duur.  Na wat wikken en wegen formuleerde Brussel op 9 januari 1768 een creatief voorstel: “pour ne pas être dupe, nous croions qu’on pourrait lui accorder provisionnellement les demis gages (120 gulden/jaar, 10 gulden/maand) sans le mettre sur la liste des jubilaires” (de officieel gepensioneerden).  De hoofdofficieren van Gent kregen opdracht om driemaandelijks te rapporteren over zijn gezondheidstoestand.  Indien Arnoldus terug fit werd bevonden voor wat dan ook, zou hij worden opgeroepen en een aanstelling krijgen.  Zo snel als mogelijk zou hij voor zijn inkomen terug moeten werken.

 

Als tijdelijk werkonbekwame invalide was er geen reden om in Gent te blijven wonen en in januari 1768 verhuisden Arnoldus en zijn echtgenote naar Zeveneken waar ze herenigd werden met hun zoon. De toen 22-jarige Franciscus Arnoldus Capitaine was immers een paar weken eerder van de douane-brigade Burcht naar Zeveneken overgeplaatst in de hoop dat de plaatselijke brigadier hem wat meer discipline zou bijbrengen.

Mooi meegenomen voor de familie Capitaine was dat ze met hun drie konden samenwonen en er dus op de vaste uitgaven (huur, verwarming, enz.) kon worden bespaard wat iedereen voordelig uitkwam.

 

Het landelijke Zeveneken was voor douaniers zeker geen rustoord gelet op de drukke steenweg Gent-Antwerpen die door het dorp liep.  Daarnaast was in zo een kleine gemeenschap de polarisatie tussen de plaatselijke bevolking en de dorpsvreemde douaniers veel scherper dan in een grootstad.  Een paar maanden voor de hereniging van de familie Capitaine had de dienstdoende brigadier J. B. Fregnell het er maar nauwelijks levend van afgebracht toen hij in de herberg waar hij zelf logeerde smokkelaars op heterdaad had betrapt.[61]

 

Die confrontatie op 30 juni 1767 had een voorgeschiedenis.  In zijn verklaring achteraf stelde de brigadier dat een zekere Gillis De Waele “aen my eenighe daeghen te vooren ghevraeght hadde omme in fraude van Haere Majesteyts rechten van het Sas van Ghendt binnen dese prochie van Seveneecken te brenghen eenighe stucken sits. (= soort bedrukt katoen)  (…)  My declarerende dat hy voor Ludovicus Joannes Jocqué woonende in eenen winckel ontrent myne woonstede, oock in fraude, noch eenighen roock taback moeste mede bringhen”.  In de hoop dat de brigadier hem niets in de weg zou leggen had De Waele hem “offrerende een ducaet, het gonne ick (= Fregnell) niet en hebbe willen aenveirden, by dien absolutelyck gherefuseert”.

 

De Waele had het niet verstandig aangepakt.  Toen hij enkele dagen na elkaar niet in het dorp was gezien had dit de brigadier gealarmeerd die nu extra waakzaam was.  Op “den 30 juny lestleden tusschen den twaelf en een ure snachs“ hield hij vooral de herberg “van Joannes Baeten binnen het voorseyt dorp van Seveneecken” in de gaten.  Tijdens zijn ronde was “ghecommen den voorseyden Ludovicus Joannes Jocque doctor (soo hy uyt-geeft) inde medicynen synde t’eenenmael bedranckt (die de brigadier had) geagresseert ende toe-ghebracht eenen veamenten (= hevige) stoot ofte stamp waer op (Fregnell) hem Jocque (had) vast genomen ende ter aerden ghesmeten hebbe.  Waer naer hy Jocque siende syn onghelyck my heeft binnen gheroepen ten huyse vanden selven Joannes Baeten alwaer ick woonachtigh ben ten eynde van vriendtschap te maecken”.

 

Alhoewel het officiële sluitingsuur ruim overschreden was, zat er nog veel volk in de herberg.  Onder andere “Dictus Scheiris fabriqueur in chamoise ende neusdoecken binnen het gemeld dorp van Seveneecken” en zijn “werck-lieden ofte cnechten”.  “Onder het drincken van een glas lemenade” had Scheiris partij gekozen tegen de douanier.  Nadat hij Fregnell verschillende keren  “gheinjurieert hadde, heeft den selven Scheiris benevens syne cnechten my (Fregnell) gheataqueert ende ter aerden gheslaegen alsmede my langhst den huyse ghesleept ende my toeghebracht differente slaeghen ende stampen waer doore ick op myn hooft becommen hebbe meninghvuldighe wonden ende contusien soo daenighlyck dat ick incapabel ben te voldoen aende dienst van haere Majesteyt ende ten waere door d’hulpe ende beystandt van d’huysvrauwe vanden selven Baeten benevens haere domisticque die my ghesalveert hebben saude in het uytterste peryckel gheweest hebben van myn leven te verliesen ende vervolghens hebbe my uyt meyne woonstede op de vlucht moeten begeven ten huyse van mynen onder-brigadier Ledeck omme alsoo alle voorder ongemack te eviteren”.

Blijkbaar wist Arnoldus Capitaine zich in Zeveneken te herpakken en na verloop van tijd was hij terug tot enige arbeid in staat.  Bewijs is een op 29 oktober 1768 door het bestuur van Zeveneken officieel gezegelde “attestatie” waarbij ze verklaarden dat “Arnoldus Capitaine woonachtigh aen desen dorpe den tydt van ontrent thien maenden ende gheëmployeerden inden dienst van haere mayesteyts reghten, thollen ende licenten jeghens de fraudeurs der selve reghten van het departement van den voor-schreven lande van Waes, voorsien van vrauw, ende eenen soon, staet ten goede naeme ende faeme, daer en boven van eerlyck gedrag, ende seer neerstig inden dienst tot het exerceren van syne fonctie, maer arm van conditie om aende cost te gheraecken ende syn voorder nootsaeckelyckheyt van huys-hure, kleederen ende lynwaeten”.[62]

 

“Attestatie” afgeleverd door het bestuur van Zeveneken dd. 29 augustus 1768 ten gunste van Arnoldus Capitaine.

De kans is groot dat Arnoldus’ vlijt en ijver te rooskleurig werden voorgesteld.  Het attest was bedoeld om een gratieverzoek voor zijn zoon te ondersteunen dat Arnoldus bij de Geheime Raad in Brussel had ingediend.  Zijn enig kind had zich zwaar in nesten gewerkt en zat in afwachting van een proces reeds enkele maanden opgesloten in het Gravensteen te Gent.  De feiten waren dermate ernstig dat een veroordeling tot de galg niet uitgesloten was.  Gelukkig werd het uiteindelijk “maar” 10 jaar opsluiting in de gevangenis.  (Zie verder)

 

Juli 1769 werd Arnoldus terug omschreven als “garde invalide”.[63]  In de loop van 1770 was hij echt niet meer tot werken in staat en werd hij “dispensé du service a cause de son infirmité qui s’augmente de plus en plus”.[64]

 

Hij overleed uiteindelijk te Eksaarde op 24 september 1773, amper 55 jaar oud.  Mogelijk bevond hij zich die dag louter toevallig in Eksaarde.

 

Arnoldus’ weduwe, Marianna Willems, bleef in weinig benijdenswaardige omstandigheden achter: 48 jaar oud, zonder middelen van bestaan, ver van familie of schoonfamilie.[65]  En met de verplichting te voorzien in de detentiekosten van haar zoon die sinds 10 augustus 1769 als crimineel opgesloten zat in het Geraard de Duivelsteen te Gent, één van de provinciale “correctiehuyzen”.

 

De financiële steun van (groot)moeder Boerboom in Oostende volstond niet om de detentiekosten te betalen en enkele maanden na het overlijden van Arnoldus ontving de Geheime Raad te Brussel in april 1774 een verzoekschrift.  Weduwe Marianna Willems vroeg om “élargissement” (= in vrijheid stelling) van haar zoon Franciscus Arnoldus.  Hij zat reeds zeven jaar opgesloten en ze was nu “dans l’impossibilité de continuer a paier les fraix de cette detention”.  “Si elle avait son fils pres d’elles, il pourrait la secourir par son travail”.[66]

 

Brussel besloot tot clementie en liet de laatste drie jaar gevangenisstraf vallen.  Voorjaar 1775 was haar zoon op vrije voeten en woonde hij in Zeveneken bij zijn moeder en haar tweede echtgenoot. Marianna Willems was immers op 11 oktober 1774 in Lokeren een tweede huwelijk aangegaan met de 15 jaar jongere Willem (Guilielmus) Manders.[67]  Een (analfabete) spinner, later herbergier, die zich in 1770 – 1771 in Zeveneken had gevestigd.  Waarom hun huwelijk in Lokeren werd ingezegend en niet in Zeveneken is onbekend.

 

Al snel verhuisde Franciscus Arnoldus Capitaine naar Oostende waar zijn grootmoeder woonde.  Zelf bleef Marianna Willems in Zeveneken wonen, maar ze wist het contact met haar zoon te onderhouden. Zeker in november 1782 en in september – oktober 1784 verbleef ze bij haar zoon in Oostende. Mogelijk was haar overkomst bedoeld om in de herberg van haar zoon (mogelijk de herberg van grootmoeder Boerboom die in 1776 overleed) mee te helpen want haar verblijf viel samen met bevallingen van haar schoondochter.[68]  Na de bevallingen keerde ze, samen met haar tweede echt-genoot, naar Zeveneken terug.

 

In 1795 liet Marianna Willems haar 13-jarige kleinzoon Franciscus Arnoldus Capitaine/Capiteyn (junior) van Oostende overkomen om voortaan bij haar in Zeveneken te wonen.  Twee jaar later kwam ook kleindochter Isabelle Capitaine/Capiteyn van Oostende over.[69]  Mogelijk gebeurde dit om het gezin van haar zoon, die het financieel blijkbaar moeilijk had, wat te ontlasten.

Marianna Willems overleed te Zeveneken op 6 april 1802.

 

Alles wijst er op dat het echtpaar Capitaine – Willems slechts één kind kreeg: [70]

 

– CAPITAINE Franciscus Arnoldus (senior):

Geboren te Oostende in 1746.

Overleden te Mesen in het Koninklijk Gesticht op 2 juni 1828

(zie verder)